Położony nad Wisłą Sandomierz może poszczycić się wieloma interesującymi zabytkami. Najciekawszym z nich jest zamek królewski, w którym znajduje się obecnie Muzeum Zamkowe w Sandomierzu.
W XII wieku na wzgórzu zamkowym istniał gród będący jedną z rezydencji książęcych. Jego układ przestrzenny nie jest dokładnie poznany. Wiadomo jedynie, że książęca siedziba otoczona była drewniano-ziemnym wałem oraz zasiekami ze skośnie wbitych pali. Na jego terenie istniała prawdopodobnie częściowo murowana zabudowa (m.in. kościół św. Mikołaja). Chociaż był kilkakrotnie niszczony XIII wieku przez najazdy tatarskie i rusko-litewskie, do czasów rozbiorów był jednym z najważniejszych ośrodków Małopolski.
W XIV stuleciu Kazimierz Wielki wzniósł na miejscu dotychczasowego grodu murowany zamek. Jednakże nie jest znane dokładne rozplanowanie przestrzenne wzniesionego wówczas założenia. Z tego okresu prawdopodobnie pochodzą relikty oktagonalnej wieży, zlokalizowanej w północnej części zamkowego dziedzińca. Więcej informacji na temat wyglądu zamku pochodzi dopiero z inwentarza spisanego w 1510 roku. Wymieniono w nim m.in. bramę ze zbrojownią, podpiwniczony dom z kaplicą i izbą podstarościego oraz „dom stojący naprzeciw Wisły”. Na terenie podzamcza znajdowały się m.in. kuchnia i browar.
W 1513 roku, w czasach panowania Zygmunta I Starego, rozpoczęto rozbudowę zamku. Rozebrano zniszczone zabudowania oraz rozpoczęto wznoszenie skrzydeł mieszkalnych wokół dziedzińca. Do skrzydła południowego (określanego wcześniej jako „dom stojący naprzeciw Wisły”) dobudowano podpiwniczone skrzydło wschodnie o dwóch kondygnacjach. Wniesiono także część skrzydła zachodniego, które ukończono w latach 1564-1565. Wzniesiono wówczas od północy mur z nową bramą narożną.
Podczas „potopu” zamek zdobyty przez oddziały szwedzkie, które wycofując się w 1656 roku, wysadziły warownię w powietrze. Wówczas zostały całkowicie zniszczone skrzydła wschodnie i południowe. Najmniej uszkodzone skrzydło zachodnie zostało odbudowane w latach 1680-1688 z inicjatywy Jana III Sobieskiego. Umieszczono w nim m.in. mieszkania starościńskie, sale sądowe, kancelarię, archiwum oraz skarbiec. Częściowo zachowane skrzydło południowe było wykorzystywane jako stajnie.
Kolejne zniszczenia sandomierskiego zamku przyniosły lata konfederacji barskiej, które usunięto po trzecim rozbiorze Polski. Zaborcze władze austriackie wyremontowały zamek, umieszczając w nim sąd kryminalny oraz więzienie (funkcjonujące do połowy XX wieku). Kolejną rozbudowę przeprowadzono w 1894 roku, wnosząc nowe skrzydła więzienne oraz budynek dla personelu. Więzienie zlikwidowano dopiero w 1969 roku. Po przeprowadzonym generalnym remoncie zamku w 1987 roku umieszczono w nim Muzeum Zamkowe w Sandomierzu.
Fot. tyt.: zbiory Narodowego Archiwum Cyfrowego
Jeśli podoba się Wam to, co czytacie – wesprzyjcie wirtualną kawą.
