Początki zamku lubelskiego sięgają XII wieku. W tym czasie na wzgórzu zamkowym powstał drewniano-ziemny gród będący siedzibą kasztelana. W połowie XIII stulecia wewnątrz umocnień grodu wzniesiono pierwszy murowany obiekt na zamku — romański donżon (wieżę obronną-rezydencjonalną).
W XIV wieku, w związku z częstymi najazdami m.in. Litwinów i Tatarów, na miejscu dotychczasowego wzniesiono murowany zamek otoczony murem obronnym. na jego terenie powstał wówczas gotycki pałac dla władcy, baszta Żydowska oraz kaplica p.w. Trójcy Świętej. W 1418 roku z fundacji króla Władysława Jagiełły zamkowa kaplica została przyozdobiona malowidłami bizantyjsko-ruskimi.
Położony na szlaku z Krakowa do Wilna zamek cieszył się opieką Jagiellonów. Na zamku lubelskim wychowywali się pod kuratelą Jana Długosza synowie króla Kazimierza Jagiellończyka. Około 1520 roku z inicjatywy króla Zygmunta Starego rozpoczęto przebudowę lubelskiego zamku na renesansową rezydencję królewską. Podwyższono wówczas pałac królewski o jedną kondygnację przeznaczoną wyłącznie dla władcy i jego dworu oraz wzniesiono nową bramę wjazdową.
W 1569 roku w Lublinie na zamku obradował sejm, na którym w dniu 1 lipca podpisano i zaprzysiężono jeden z najważniejszych dokumentów w historii Polski — akt unii polsko-litewskiej. Przebywający blisko rok na zamku król Zygmunt August podejmował poselstwa zagraniczne oraz posłów sejmowych. W tym czasie, 19 lipca 1569 książę pruski Albrecht Fryderyk Hohenzollern złożył hołd lenny polskiemu władcy.
W wyniku działań wojennych w latach 1648-1657 zamek lubelski popadł w ruinę. Królewska rezydencja była zajmowana przez wojska kozackie, szwedzkie, węgierskie i moskiewskie doprowadzając do ogromnych zniszczeń. Ocalały tylko donżon oraz kaplica zamkowa. Pomimo prób podejmowanych w XVIII wieku zamek nie odzyskał swej świetności.
W 1. połowie XIX wieku z inicjatywy Stanisława Staszica i według projektu Jana Stompfa na terenie zrujnowanego zamku wzniesiono nowy bydynek w stylu neogotyku angielskiego, przeznaczony na więzienie Królestwa Kongresowego. W latach 1831–1915 było tu więzienie carskie, w którym przetrzymywano głównie uczestników walk o niepodległość. Po odzyskaniu niepodległości, w latach 1918-1939 na zamku mieściło się wiezienie karno-śledcze m.in. dla więźniów kryminalnych oraz skazanych członków partii komunistycznej.
W czasie II wojny światowej (1939–1944) na zamku funkcjonowało niemieckie więzienie, w którym łącznie osadzono około 40 000 osób. Miało ono charakter przejściowy i duża część więzionych tutaj osób trafiła do obozów koncentracyjnych. Przed opuszczeniem Lublina, 22 lipca 1944 roku hitlerowcy dokonali masowego mordu około 300 więźniów zamku.
Po zakończeniu okupacji niemieckiej, we wrześniu 1944 roku zorganizowano na zamku polityczne więzienie karno-śledcze, podległe władzom sowieckim, a następnie Urzędowi Bezpieczeństwa Publicznego. W latach 1944–1954 więziono tu około 35 tys. ludzi. Spośród 515 wydanych wyroków śmierci życie straciło 180 osób.
Po likwidacji więzienia w 1954 roku oraz przeprowadzeniu prac remontowych zamek przeznaczono na cele kulturalne. Od 1956 roku jest siedzibą główną Muzeum Narodowego w Lublinie.
Fot. tyt.: A. Lenkiewicz, źródło: Polona.pl
Jeśli podoba się Wam to, co czytacie – wesprzyjcie wirtualną kawą.
