Początki Raciążka nie zostały w pełni wyjaśnione. Chociaż w tzw. falsyfikacie mogileńskich pojawia się wzmianka o miejscowości „Nowy Radcez”, to jednak dotyczy ona mazowieckiej miejscowości Raciąż. Pierwsza pewna wzmianka o grodzie w Raciążku pochodzi z 1250 roku, w którym to książę kujawski Kazimierz I nadał biskupowi włocławskiemu Michałowi prawo do obsadzania prepozytury włocławskiej. Kolejny dokument wystawił tutaj w 1252 roku biskup Wolimir ze Świętopełkiem. W 1330 roku, podczas wojny polsko-krzyżackiej (1327–1332) Raciążek po ośmiodniowym oblężeniu został zdobyty, spalony i splądrowany przez Zakon Krzyżacki.
Około 1340 roku w miejscu zniszczonego grodu biskup Maciej z Gołańczy wzniósł murowany zamek w stylu gotyckim. Pierwszy murowany obiekt składał się z jednego budynku o trzech kondygnacjach i rozmiarach 12 × 25 metrów W 1358 roku na zamku przebywał król Kazimierz Wielki. Po śmierci władcy, korzystając z powstałego zamętu, w 1375 rok. książę gniewkowski Władysław Biały, korzystając z pomocy Ulryka von Osten z Drezdenka i oddziałów burgundzkich Filipa Śmiałego wtargnął na Kujawy i obległ zamek w Raciążku.
W okresie poprzedzającym Wielką Wojnę Polski z Zakonem Krzyżackim (1409-1411) zamek w Raciążku był wykorzystywany do rokowań z Krzyżakami. W dniach 18-23 maja 1404 roku na zamku przebywali król Władysław Jagiełło oraz wielki książę litewski Witold, których posłowie spotykali się na wyspie pod zamkiem z posłami wielkiego mistrza Konrada von Jungingen. Prowadzono wówczas negocjacje na temat wykupu przez Polskę ziemi dobrzyńskiej i zamku w Złotorii oraz potwierdzenia przynależności Żmudzi do Zakonu Krzyżackiego. W wyniku negocjacji podpisano pokój w Raciążku.
Wracając do kraju z wojskami spod Malborka, król Władysław Jagiełło zatrzymał się w dniu 27 września 1410 roku na zamku na zamku w Raciążku. Władca przybył ponownie do Raciążka pod koniec 1410 roku, gdzie 9 grudnia spotkał się na zamku z Heinrichem von Plauen. Ponownie król przebywał na zamku 2 lutego 1411 roku oraz w końcu kwietnia 1414 roku. Ostatni raz król odwiedził zamek w maju 1420 roku.
Po upadku Zakonu Krzyżackiego i zakończeniu zjazdów polsko-krzyżackich, zamek raciąski stracił znaczenie zarówno polityczne, jak i militarne. Stał się wyłącznie rezydencją biskupią, coraz częściej zaniedbywaną. W 1467 roku biskup Jan z Sienny przeprowadził restaurację zamku, prawdopodobnie powierzchowną. Z inicjatywy kolejnego biskupa, Piotra z Bnina rozpoczęto budowę nowego zamku, ukończoną przez biskupa Krzesława z Kurozwęk. Około 1537 roku biskup Jan Karnkowski sfinansował budowę czworobocznej wieży. W latach 1582–1600 biskup Hieronim Rozdrażewski rozbudował zamek oraz przekształcił wnętrza, w efekcie powstała renesansowa rezydencja.
W trakcie wojen polsko-szwedzkich w połowie XVII wieku nie odegrał żadnej roli militarnej. Ze względu na zniszczenia został opuszczony. Na początku XVIII wieku Felicjan Konstanty Szaniawski wzniósł poza zamkiem drewniany budynek, a w 1720 roku biskup Krzysztof Antoni Szembek wykorzystał zniszczone mury głównego budynku zamkowego do wzniesienia barokowego pałacu. Pałac ten po III rozbiorze Polski został zburzony przez zaborcze władze pruskie. Zachowały się jedynie fragmenty murów przyziemia. W latach 1978–1985 przeprowadzono badania archeologiczno-architektoniczne.
Fot. tyt.: zbiory Narodowego Archiwum Cyfrowego
Jeśli podoba się Wam to, co czytacie – wesprzyjcie wirtualną kawą.
