W Grodnie, na wysokim nadniemeńskim wzgórzu, wznosi się stary zamek królewski otoczony z trzech stron głęboką fosą.
Pierwsza wzmianka o Grodnie pojawia w 1128 roku w ruskiej kronice Powieść minionych lat jako siedziba księcia ruskiego Wsiewłoda z dynastii Rurykowyczów. W 2. połowie XII wieku obrębie grodu wzniesiono murowaną cerkiew (tzw. Dolną świątynię), zniszczoną prawdopodobnie w 1183 roku.
W połowie XII wieku Grodno zostało opanowane przez Mendoga i przyłączone do Wielkiego Księstwa Litewskiego. W 1277 roku wymieniany jest na terenie grodu kamienny stołp, będącej miejscem ostatecznej obrony w razie oblężenia. Grodno został zniszczone przez Krzyżaków w 1284 i 1295. Kolejne zniszczenia Grodna spowodowały bratobójcze walki Jagiełły z Witoldem w latach 1389-1390 oraz najazdy krzyżackie w 1392 i 1392. Po zawarciu ugody w Ostrowie Grodno znalazło się we władaniu księcia Witolda.
Na przełomie XIV i XV stulecia książę Witold w miejscu dotychczasowego grodu wzniósł gotycki zamek z pięcioma basztami połączonymi murami o grubości około 3 m. Na zamku przeważała zabudowa drewniana, jedynie przy kurtynie wschodniej wzniesiono murowany budynek mieszkalny. Na dziedzińcu znajdowała się kaplica książęca, powstała prawdopodobnie w wyniku przebudowy starszej świątyni. W tym okresie na sąsiednim wzgórzu wzniesiono zamek dolny, pełniący funkcję przedzamcza.
W 1413 roku po zawarciu unii horodelskiej Grodno utraciło funkcję stołecznej siedziby książęcej i zostało włączone do województwa trockiego. Jednak nadal zamek grodzieński był ulubioną siedzibą książąt litewskich.
W XV wieku na zamku dolnym wybudowano Dom Królewski (tzw. Domus Regia), który stał się główną rezydencją królewską. W 1445 roku przebywający na zamku w Grodnie wielki książę litewski Kazimierz IV Jagiellończyk przyjął poselstwo koronne, oferujące mu koronę Królestwa Polskiego. Na zamku w Grodnie mieszkał i zmarł w 1483 roku także syn króla Kazimierza – święty Kazimierz.
Okres świetności zamku w Grodnie przypada na czasy panowania Stefana Batorego, który w trakcie wojny o Inflanty (1577-1582) uczynił z zamku główną rezydencję. Z inicjatywy władcy około 1580 roku rozpoczęto przebudowę zamku górnego na renesansową rezydencję. Rozebrano wówczas okrągłą basztę wschodnią oraz wzniesiono dwukondygnacyjny pałac, zwieńczony attykami.
Częstym gościem na zamku grodzieńskim był Władysław IV. W 1633 roku władca przyjął na zamku poselstwo weneckie, proszące o pomoc w walce z Turkami. W styczniu 1639 roku Władysław IV spotkał się z elektorem brandenburskim Jerzym Wilhelmem.
W grudniu 1659 roku zamek w Grodnie został zniszczony przez wojska moskiewskie dowodzone przez Iwana Chowańskiego. Jednak Grodno nie straciło na swym znaczeniu. Zgodnie z konstytucją z 1673 roku na zamku w Grodnie miał odbywać co trzeci sejm Rzeczypospolitej. W związku z tą decyzją zniszczony zamek został odbudowany przez wielkiego kanclerza litewskiego Krzysztofa Paca na siedzibę obu izb: sejmu i senatu.
W trakcie III wojny północnej wojska szwedzkie Karola XII częściowo zniszczyły zamek grodzieński. Został odbudowany około 1740 roku za panowania Augusta III. W tym okresie na zamku dolnym wzniesiono późnobarokowy pałac (tzw. zamek nowy). Dotychczasowy stary zamek został wyremontowany na potrzeby niższych rangą urzędników dworskich i gości.
W XIX wieku zamek górny został przebudowany na koszary armii rosyjskiej. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, dzięki staraniom Józefa Jodkowskiego (1890-1950), zamek górny został przystosowany do pełnienia funkcji muzealnych. Niestety po wybuchu II wojny światowej większość zbiorów została rozkradziona. Obecnie zamek górny w Grodnie wraz z pozostałościami murów obronnych należy do Państwowego Muzeum Archeologiczno-Historycznego w Grodnie.
Fot. tyt.: zbiory Narodowego Archiwum Cyfrowego
Jeśli podoba się Wam to, co czytacie – wesprzyjcie wirtualną kawą.
